هوالعزیز؛
مرحوم آیت الله هاشمی شاهرودی میفرمایند:
نزاع صحیحی و اعمی مختص به الفاظ عبادات و معاملات نیست؛ در الفاظی مانند تذکیه و غَسل هم این نزاع جاری است
در کتاب درسنامه اصول فقه در صفحه 282 مطلبی بیان کردند که واقعا عجیب هست.
ایشان بیان کردند که این نزاع اختصاص به اسماء عبادات و معاملات ندارد، بلکه در غیر اینها هم نزاع تصویر میشود.
مثلاً تذکیه، نزاع میشود که آیا اسم است برای خصوص تذکیه صحیحه حیوانات یا برای اعم. بعد ایشان فرمودهاند نتیجه قول به وضع للاعم این است که مثلاً آیه که میگوید اغسلوا وجوهکم، ما اطلاقگیری میکنیم همین که غسل صادق بود میگوییم این مجزی است.
اما صحیحی باید بگوید ما به اطلاق نمیتوانیم تمسک کنیم چون شک داریم این غسل صحیح است یا صحیح نیست، شاید شرطی دارد که ما آن شرط را رعایت نکرده باشیم.
اشکال ما به ایشان این است که:
تذکیه معنای ظاهرش حلال کردن است و این عنوان بسیط، دائر بین وجود و عدم است نه صرفا صحت و فساد. غسل هم مانند سایر امور تکوینی بهاتفاق همه برای اعم است.
میدانید که بعضی از الفاظ وضع شدهاند برای مجموع یک مرکب، و مقسم برای صحیح و فاسد نیستند.
طهارتِ تذکیه با طهارتِ وضو، غسل، تیمم متفاوت است. وضو اسم مرکب است. بحث میشود که آیا وضوی فاسد هم موضوع له لفظ و ضوء است یا نیست. غسل جنابتِ فاسد موضوع له لفظ جنابت است یا نیست و هکذا.
اما طهارت مقسم نیست برای صحیح و فاسد وضوی فاسد یقیناً طهارت نیست، غسل جنابت فاسد یقیناً طهارت نیست.
تذکیه هم یعنی حلال کردن حیوان، اینکه مقسم نیست برای صحیح و فاسد. یا حلال کردن محقق شده با ذبح با شرائط آن یا محقق نشده. امرش دائر بین وجود و عدم است. تذکیه فاسده ما نداریم. ذبح فاسد میتوانیم داشته باشیم؛ اما تذکیه فاسده، حلال کردن فاسد، ما نداریم.
و اما آن مثالی که ایشان زده اند به اغسلوا که بنا بر قول به اعم میتوانیم به اطلاقش تمسک کنیم، این هم مثال نامناسبی است. چون امور تکوینیه که در آن نزاع نیست. مثل أکل بگوییم أکل موضوعلهش أکل صحیح است یا أکل اعم؟ غسل موضوعلهش غسل صحیح است یا اعم؟ ذبح موضوعله ذبح صحیح است یا اعم؟
اینها امور تکوینیه هستند، آنی که محل نزاع است در امور جعلیه [است]، ماهیات جعلیه، عبادات، معاملات، آنها محل نزاع است که آیا وضع شده برای صحیح و فاسد و الا امور تکوینیه که قطعاً مورد نزاع نیست. غسل یک امر تکوینی است، در شستن که نزاع نمیشود که آیا موضوعلهش شستن صحیح است یا شستن اعم از صحیح و فاسد و لذا این مثال هم درست نیست.
تذکیه ای که ایشان مثال زده ، اگر بگوید به معنای حلال کردن نیست (که عنوان بسیطی است که منطبق است بر ذبح الحیوان بشرائطه) بلکه به معنای ذبح است که برخی احتمال دادند، ذکّاه أی ذَبَحه، این میشود مثل همان غسل که دیگر باز جایی برای نزاع در آن نیست. تذکیة الحیوان أی ذبح الحیوان. اگر معنای تذکیه این باشد که این خلاف ظاهر است. ظاهر تذکیه، ذکاة السمک اخراجه من الماء حیا، تذکیه یعنی حلال کردن حیوان. اگر تذکیه به معنای حلال کردن است که مقسم برای صحیح و فاسد نیست یا محقق میشود یا نمیشود. اگر با شرائط ما ذبح کردیم حلال کردن محقق میشود اگر با شرائط نبود حلال کردن محقق نمیشود. مثل اینکه و ضو اگر با شرائط بود طهارت است اگر بی شرائط بود طهارت نیست نه اینکه صرفا طهارت فاسده است.
پس تذکیه اگر به معنای حلال کردن است که عنوان بسیطی است، منطبق است بر مرکب تام و اگر به معنای ذبح است یک امر تکوینی است مثل اکل و شرب و غسل و امثال ذلک که باز نزاعی در اینکه موضوعلهش صحیح است یا اعم در آن راه ندارد.
تذکیه اگر مسبب از ذبح شرعی باشد و یا نفس فعل حلال کردن باشد، امرش دائر بین وجود و عدم است و اگر نفس فعل ذبح باشد، یک امر تکوینی است.
طهارت یا تذکیه اگر مسبب باشد از افعال، طهارت مسبب باشد از وضو که واضح است از وضو واجد شرائط مسبب است. امر این مسبب بسیط دائر است بین الوجود و العدم. اگر مثل مرحوم آیت الله خوئی گفتیم طهارت عنوان خود وضو است یا تذکیه گفتیم مسبب از ذبح با شرائط نیست [بلکه] عنوان منطبق بر خود ذبح با شرائط است باز یک عنوان بسیطی است که اعتبار شده است عنوان بر این مرکب تام که اگر این مرکب تام با شرائط محقق بشود این عنوان بسیط موجود میشود. و ضوء اگر کامل باشد عنوان طهارت بر آن منطبق میشود و الا اگر وضو واجد شرائط نبود عنوان طهارت بر او منطبق نمیشود.
ذبح هم اگر سبب باشد برای ذکاة الحیوان که واضح است ذبح با شرائط اگر محقق بشود این مسبب شرعی که ذکاة الحیوان است محقق میشود و الا محقق نمیشود، امرش دائر است بین وجود و عدم. و اگر بگوییم تذکیه عنوان اعتباری است منطبق بر خود فعل نه مسبب از فعل باز این عنوان اعتباری عنوان بسیطی است که اعتبار شده است بر ذبح با شرائط و الا سر خنزیر را کسی ببرد، فری اوداج اربعه هم بکند نمیگویند ذکّاه ولی ذبحه میگویند. و لذا امر تذکیه دائر بین وجود و عدم است نه اینکه بگوییم میشود تذکیهای باشد ولی تذکیه فاسد. الصلاة إما صحیحة أو فاسدة میگوییم ولی التذکیة إما صحیحة أو فاسدة نمیگوییم. تذکیه به معنای حلال کردن. اما تذکیه به معنای ذبح، بله میتوان بگوییم ذبح یا فاسد است یا صحیح ولی نزاعی نیست در اینکه موضوعله ذبح مثل بقیه افعال تکوینیه اعم است اصلاً کسی در آن نزاع نکرده است چون یک فعل تکوینی است. نزاع در اسماء عبادات و معاملات هست که ماهیات جعلیه هستند نمیدانیم وضع شدند برای خصوص صحیح یا برای اعم از صحیح و فاسد.
تقریرات درس خارج اصول علامه محقق دکتر سید صائب هاشمی نسب
اشکالی بر کتاب درسنامه اصول فقه
استفتاء یکی از افاضل حوزه علمیه ، درباره ی برپایی حکومت در عصر غیبت
مکتوبه ی استاد معظم دکتر سید صائب هاشمی نسب حفظه الله در رابطه با تحول کتب درسی در حوزات علمیه ایران
تذکیه ,صحیح ,فاسد ,نزاع ,شرائط ,حلال ,حلال کردن ,برای صحیح ,عنوان بسیطی ,معنای حلال ,امور تکوینیه ,فاسد یقیناً طهارت